De geschiedenis van jamu: van de oudheid tot het koloniale tijdperk

Het gebruik van traditionele kruidenmengsels als medicijn wordt niet alleen gedaan door de Javaanse bevolking, maar ook door gemeenschappen buiten Java. De term jamu, zoals die tegenwoordig wordt gebruikt, heeft een lange ontwikkeling doorgemaakt, inclusief diverse bewijzen en documentaties.

Voor de 18e eeuw

Een van de oudste aanwijzingen dat de bevolking van Java kruiden gebruikte voor hun gezondheid, werd gevonden in fossiele overblijfselen zoals vijzels, stampers en slijpstenen van steen. Als deze interpretaties juist zijn, werden kruidenmengsels die op jamu lijken al in het mesolithische tijdperk gebruikt.

Sumber: www.sasadaramk.com

Daarna zijn er bewijzen gevonden van het gebruik van kruiden op reliëfs in de Borobudur- en Prambanan-tempels, die dateren uit de 8e tot de 9e eeuw. In de 12e eeuw toont ook de Penataran-tempel vergelijkbare reliëfs. Verder is er het oude manuscript Usada Bali, geschreven op lontarbladeren, in het Oud-Javaans, Sanskriet en Balinees. Dit manuscript beschrijft het gebruik van jamu en dateert waarschijnlijk uit de periode 991-1016 na Christus. In de 15e tot 16e eeuw werd de term djamoe voor het eerst gebruikt in het manuscript Primbon Kartasuro.

Sumber: bali.idntimes.com

De 19e eeuw en het koloniale tijdperk

In de 19e eeuw verscheen Serat Centini, een manuscript dat verschillende aspecten van jamu beschrijft, geschreven door Kanjeng Gusti Adipati Anom Mangkunegoro III tussen 1810 en 1823. In 1850 verzamelde R. Atmasupana ongeveer 1734 jamu-recepten. Deze bewijzen tonen aan dat jamu een essentieel onderdeel was van het dagelijks leven in de Nusantara, met name op Java. Het gebruik van jamu buiten Java is echter minder goed gedocumenteerd en moeilijk te traceren.

Serat Centini

Tijdens het koloniale tijdperk beleefde jamu een bloeiperiode. Europeanen in de tropen kregen te maken met nieuwe ziektes die lastig te behandelen waren, deels door hun onbekende karakter en deels door vertraagde en beschadigde medicijnleveringen uit Europa. Daarom begonnen artsen en onderzoekers de traditionele kruidenmengsels van de lokale bevolking te bestuderen.

Volgens een rapport gepubliceerd op insideindonesia.org in 2010, getiteld The Triumph of Jamu door Hans Pols, waren artsen en onderzoekers uit Nederland, Engeland en Duitsland zeer geïnteresseerd in jamu. Een van de boeken die uit deze onderzoeken voortkwam, was Practical Observations on a Number of Javanese Medications van dr. Carl Waitz, gepubliceerd in 1829. Dit boek beschreef hoe Javaanse kruidenmengsels Europese medicijnen konden vervangen. Enkele bevindingen van Carl waren dat betelbladthee hoest kon verlichten, kaneelafkooksels koorts konden verminderen en kaneelbladeren spijsverteringsproblemen konden verhelpen.

In 1850 instrueerde de Nederlandse arts Geerlof Wassink zijn collega’s om kruiden voor behandelingen te gebruiken. De resultaten van deze praktijken werden gepubliceerd in het Medical Journal of the Dutch East Indies.

Grondiger onderzoek werd uitgevoerd in de Botanische Tuin van Bogor. In 1892 slaagde de farmaceut Willem Gerbrand erin de farmacologische effecten van jamu te bewijzen. Hij isoleerde actieve plantenbestanddelen zoals morfine, kinine en cocaïne, waarmee de werkzaamheid van jamu wetenschappelijk kon worden aangetoond. Vervolgens verscheen het boek Materia Indica van dr. Cornelis L. van der Burg, een 900 pagina’s tellend werk dat het gebruik van jamu in Indonesië samenvatte.

Aan het begin van de 20e eeuw nam het gebruik van jamu drastisch af. Dit werd mede veroorzaakt door nieuwe ontdekkingen over bacteriën en de introductie van röntgenstralen. Toch begon de Indonesische Medische Vereniging (IDI) zich voor jamu te interesseren, en er verschenen ook steeds meer grootschalige jamu-ondernemers.

Benieuwd naar de geschiedenis van jamu in die tijd? Lees ons volgende artikel!

Bron: Jurnal Jamu, Obat Tradisional Asli Indonesia Pasang Surut Pemanfaatannya di Indonesia, karya Ernie H. Purwaningsih, Departemen Farmasi, Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia, 2011.